Chuyển đổi số là xu thế tất yếu, nhưng 70% dự án trên toàn cầu vẫn thất bại. Tại Việt Nam, 48,8% SME từng áp dụng công nghệ số phải bỏ giữa chừng vì không phù hợp. Chỉ 6,2% có mục tiêu rõ ràng và 7,6% xây dựng kế hoạch dài hạn. Những con số này cho thấy phần lớn SME vẫn đang loay hoay, thiếu chiến lược rõ ràng. Dưới đây là 12 lý do phổ biến khiến nỗ lực chuyển đổi số thường thất bại mà Paristechno đã tổng hợp từ các nghiên cứu quốc tế và thực tiễn tại Việt Nam.
12 lý do chuyển đổi số thường thất bại ở SME
1. Mục tiêu chuyển đổi số không rõ ràng
Nhiều doanh nghiệp bắt đầu chuyển đổi số mà chưa xác định mục tiêu cụ thể và đồng thuận trong nội bộ. Mục tiêu mơ hồ dẫn đến việc không đo lường được hiệu quả thành công hay thất bại của quá trình, và nhân viên cũng khó hiểu rõ định hướng chung. Thực tế này khiến chiến lược chuyển đổi số triển khai một cách rời rạc, không gắn với mục tiêu kinh doanh cốt lõi, kết quả là dự án khó tạo ra giá trị như kỳ vọng.
2. Chuyển đổi số ở quy mô quá nhỏ, manh mún
Nhiều doanh nghiệp SME triển khai chuyển đổi số một cách dè dặt do thiếu nguồn lực và sợ rủi ro, dẫn đến chỉ thực hiện những dự án nhỏ lẻ, rời rạc. Việc “không dám nghĩ lớn” và không dồn đủ nguồn lực khiến chuyển đổi số chỉ diễn ra cục bộ, thiếu sức ảnh hưởng toàn diện. Cách tiếp cận manh mún này thường kém hiệu quả, khó tạo đột phá so với đối thủ. Đặc biệt ở Việt Nam, chi phí giải pháp số vẫn là gánh nặng với SME; nhiều doanh nghiệp cho biết chi phí cao là rào cản khiến dự án chuyển đổi số không đi đến thành công.
3. Chậm trễ, bỏ lỡ cơ hội so với đối thủ
Một số doanh nghiệp bắt tay vào chuyển đổi số quá muộn hoặc tiến hành quá chậm, dẫn đến bị bỏ lại phía sau. Ví dụ, có doanh nghiệp chỉ coi chuyển đổi số là số hóa những gì đối thủ đã làm từ lâu (như xây website bán hàng muộn màng), khiến họ không tạo được lợi thế cạnh tranh. Việc chậm chân trong việc nắm bắt công nghệ mới và xu hướng thị trường làm doanh nghiệp mất cơ hội và khách hàng về tay các đối thủ linh hoạt hơn.
4. Thiếu sự cam kết và tham gia từ lãnh đạo
Sự ủng hộ quyết liệt của ban lãnh đạo là yếu tố then chốt để chuyển đổi số thành công. Nhiều SME thất bại vì ban lãnh đạo chưa thực sự hiểu biết và sẵn sàng cho chuyển đổi số. PGS.TS Trần Hà Minh Quân nhận xét phần lớn doanh nghiệp thất bại do không có sự sẵn sàng ở cấp lãnh đạo và đội ngũ nòng cốt – nếu lãnh đạo không quyết liệt vào cuộc, dự án dễ rơi vào bế tắc. Ngược lại, những doanh nghiệp có lãnh đạo tầm nhìn và cam kết mạnh mẽ thường vượt qua được khó khăn và hoàn thành chuyển đổi số (dù có thể không trọn vẹn).
5. Thiếu chuyên môn và nhân lực số hóa
Chuyển đổi số đòi hỏi kiến thức liên ngành về công nghệ và quản trị, nhưng nhiều SME không có đủ nhân sự am hiểu lĩnh vực này. Nghiên cứu trên hơn 4.500 SME toàn cầu chỉ ra rằng thiếu nhân sự có kỹ năng là một trong những rào cản lớn nhất trong hành trình chuyển đổi số. Do không có chuyên gia nội bộ dẫn dắt, doanh nghiệp dễ mắc sai lầm về kỹ thuật, chọn giải pháp không phù hợp hoặc vận hành hệ thống không hiệu quả. Việc thiếu kinh nghiệm thực tiễn cũng khiến lãnh đạo khó xây dựng chiến lược số đúng đắn ngay từ đầu.
6. Nhân viên thiếu gắn kết với sự thay đổi
Yếu tố con người luôn quyết định thành bại của chuyển đổi số. Nhiều dự án thất bại do nhân viên không hưởng ứng, thậm chí chống đối thay đổi vì tâm lý e ngại cái mới. Theo phân tích từ McKinsey, nhân viên thường sợ hãi điều chưa biết và thiếu động lực chấp nhận quy trình làm việc mới nếu doanh nghiệp không làm tốt công tác truyền thông và quản lý thay đổi. Tại Việt Nam, nhiều công ty chưa chú trọng truyền thông nội bộ về chuyển đổi số – nhân viên không hiểu vì sao cần thay đổi công cụ, quy trình nên không cùng chung tầm nhìn với lãnh đạo. Sự thiếu đồng lòng này dẫn đến dự án triển khai nửa chừng hoặc không đạt hiệu quả như mong đợi.
7. Lựa chọn công nghệ không phù hợp
Việc chọn sai giải pháp hoặc công nghệ không tương thích với nhu cầu và hạ tầng của doanh nghiệp là nguyên nhân phổ biến khiến dự án thất bại. Một báo cáo tại Việt Nam cho thấy gần 50% doanh nghiệp đã dừng sử dụng giải pháp số vì nhận ra giải pháp đó không phù hợp với doanh nghiệp mình. Nhiều SME bị cuốn theo xu hướng công nghệ mới đắt tiền nhưng không giải quyết đúng vấn đề cốt lõi. Hệ quả là tốn kém chi phí mà hệ thống triển khai kém hoặc phải bỏ dở, quay lại cách làm truyền thống.
8. Không có kế hoạch triển khai rõ ràng
Chuyển đổi số là một quá trình phức tạp, đòi hỏi lộ trình bài bản. Tuy nhiên, nhiều SME lại bắt đầu mà không có một kế hoạch tổng thể. Nếu thiếu rõ ràng về phạm vi, bước đi, nguồn lực và thời gian, dự án dễ rơi vào tình trạng mò mẫm, tùy tiện, và thiếu sự phối hợp giữa các bộ phận.
Các chuyên gia khuyến nghị doanh nghiệp cần hình dung được bức tranh tổng thể và xây dựng một lộ trình nhất quán ngay từ đầu. Điều này giúp chuẩn bị nguồn lực tốt hơn, kiểm soát tiến độ hiệu quả hơn và chủ động xử lý những rủi ro có thể xảy ra. Ngược lại, thiếu kế hoạch đồng nghĩa với việc bỏ sót hạng mục, chậm tiến độ và không có phương án ứng phó phù hợp.
9. Không đo lường và đánh giá hiệu quả dự án
Nhiều doanh nghiệp triển khai chuyển đổi số mà không thiết lập các chỉ số KPI để đo lường kết quả, dẫn đến thất bại trong việc nhận biết dự án có thành công hay không. Việc không đánh giá được hiệu quả khiến doanh nghiệp không biết dự án nào đạt mục tiêu, dự án nào cần điều chỉnh, gây lãng phí nguồn lực và thời gian. Chẳng hạn, nếu không thu thập dữ liệu về doanh thu, chi phí, năng suất hoặc mức độ hài lòng khách hàng trước và sau khi số hóa, doanh nghiệp sẽ không có cơ sở để chứng minh lợi ích của chuyển đổi số. Thiếu đánh giá định kỳ cũng khiến dự án không được hiệu chỉnh kịp thời khi lệch hướng.
10. Bỏ qua trải nghiệm của khách hàng
Chuyển đổi số sẽ thất bại nếu không mang lại giá trị thực cho khách hàng. Doanh nghiệp tồn tại nhờ khách hàng, nên mọi sáng kiến số hóa cần lấy khách hàng làm trung tâm. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều công ty quá tập trung vào tối ưu nội bộ mà quên cải thiện trải nghiệm người dùng – dẫn đến quy trình phức tạp hơn, dịch vụ trở nên kém thân thiện.
Nếu chuyển đổi số không tạo ra lợi ích rõ ràng hoặc trải nghiệm tốt hơn, doanh nghiệp rất dễ đánh mất khách hàng vào tay đối thủ biết khai thác công nghệ hiệu quả hơn. Ngược lại, những dự án số hóa thành công thường giúp cá nhân hóa sản phẩm, tăng mức độ tương tác và thuận tiện trong sử dụng – từ đó giữ chân khách hàng và gia tăng doanh thu bền vững.
11. Không chuẩn bị cho thay đổi về con người và quy trình
Chuyển đổi số không chỉ là câu chuyện công nghệ, mà là cuộc cách mạng về vận hành và văn hóa doanh nghiệp. Nhiều SME thất bại vì không chuẩn bị kỹ cho những thay đổi đi kèm – như thiếu đào tạo nhân viên, không cập nhật quy trình làm việc, hoặc bỏ qua bước duy trì hệ thống sau triển khai.
Tại Việt Nam, truyền thông nội bộ và đào tạo thường bị xem nhẹ trong các dự án số hóa. Hệ quả là nhân viên không hiểu, không sẵn sàng tiếp nhận cái mới – từ đó nảy sinh tâm lý phản kháng, trì hoãn hoặc vận hành kém hiệu quả. Muốn chuyển đổi thành công, doanh nghiệp cần có chiến lược quản trị sự thay đổi bài bản: đánh giá mức độ sẵn sàng, truyền thông liên tục, và huấn luyện kỹ năng cho toàn bộ đội ngũ.
12. Không thích ứng kịp với những biến động
Thị trường và công nghệ luôn biến đổi nhanh. Nếu doanh nghiệp không có văn hóa linh hoạt và khả năng thích ứng cao, quá trình chuyển đổi số rất dễ đổ vỡ. Nhóm tác giả Bùi Thị Huệ (2023) nhận định rằng các SME Việt Nam với quy mô nhỏ, nguồn lực hạn chế, thường yếu trong khả năng chống chịu trước biến động – khiến việc số hóa càng khó khăn.
Chỉ cần thị trường thay đổi, hoặc dự án gặp trục trặc, nhiều SME dễ mất phương hướng và dừng lại giữa chừng. Ngoài ra, nếu văn hóa doanh nghiệp không khuyến khích đổi mới – ví dụ nhân viên ngại góp ý, quản lý ngại thử cái mới – thì quá trình số hóa sẽ bị bóp nghẹt từ bên trong. Doanh nghiệp muốn thành công cần xây dựng tư duy linh hoạt, liên tục cập nhật chiến lược theo phản hồi thị trường để thích nghi và phát triển bền vững.
Chuyển đổi số là một chặng đường nhiều thách thức, đặc biệt với các doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Việt Nam. Những lý do thất bại nêu trên – từ chiến lược, con người cho đến công nghệ – đều là bài học đắt giá mà doanh nghiệp cần nhìn nhận. Thực tiễn cho thấy, để tránh đi vào “vết xe đổ” này, SME cần chuẩn bị kỹ càng cả về tư duy lẫn nguồn lực: xác định chiến lược và mục tiêu rõ ràng, huy động cam kết từ lãnh đạo và toàn bộ nhân viên, lựa chọn giải pháp công nghệ phù hợp, cũng như theo dõi sát sao hiệu quả để kịp thời điều chỉnh. Chỉ khi hiểu rõ những nguyên nhân thường gặp khiến chuyển đổi số thất bại và chủ động khắc phục, doanh nghiệp mới có thể tăng tỷ lệ thành công cho dự án chuyển đổi số của mình, vươn lên cạnh tranh hiệu quả trong nền kinh tế số.